Matthijs Metselaar heeft een bijzondere niche gevonden in de diergeneeskunde: visziekten. Als vissendierenarts heeft hij inmiddels 24 jaar ervaring en werkt hij wereldwijd. We spraken met hem over zijn unieke specialisatie, de uitdagingen die hij tegenkomt en hoe hij zijn eigen praktijk opzette.
Matthijs, je bent een unieke weg ingeslagen met je specialisatie in visdiergeneeskunde. Kun je ons meenemen op die reis? Wat was het kantelpunt dat je naar dit bijzondere vakgebied trok?
“Tijdens mijn studie werd ik lid van Archeaopteryx, een studievereniging voor vogels en bijzondere dieren. Aanvankelijk vanwege mijn interesse in reptielen. Als kind was ik allergisch voor huisdieren met een vacht en had ik vissen en reptielen. Mijn ambitie was om dierenarts te worden voor reptielen, totdat ik ontdekte hoeveel er te leren viel over vissen. Ik begon mensen met Koi te helpen en was eigenlijk al visziektenadviseur voordat ik mijn diploma haalde. Ik bleef doorleren en verhuisde naar Stirling in het Verenigd Koninkrijk voor een promotieonderzoek naar een forelziekte, wat een verschuiving betekende naar productievissen.
Mijn carrière wisselde tussen specialistische dierenartsenpraktijken en een farmaceutische multinational, maar altijd met een focus op visziekten. Met 24 jaar ervaring heb ik op alle continenten gewerkt. Drie jaar geleden begon ik mijn eigen praktijk, wat een nieuwe uitdaging gaf aan mijn werk. Als visdierenarts ben je altijd bezig om kennis te interpreteren voor de vissoort waar je mee werkt of bij te dragen aan nieuwe kennis. Het werk is nooit hetzelfde en zeker nooit saai.”
Chirurgie bij vissen is voor velen van ons een beetje een “ver-van-m’n-bed show”. Kun je ons door het proces van een visoperatie leiden? Welke soorten operaties voer je het meest frequent uit en wat zijn enkele van de grootste uitdagingen die je tegenkomt?
“Chirurgie bij vissen komt wel voor, maar speelt geen prominente rol in mijn kliniek. Het gebeurt vooral bij siervissen en in onderzoek, zoals in publieke aquaria waar veel geëxperimenteerd wordt. Vissen worden nu ook vaker gebruikt als diermodel, bijvoorbeeld ter vervanging van muizen.
Als gezelschapsdierenarts kun je te maken krijgen met patiënten die een operatie nodig hebben, vooral sluierstaartgoudvissen. Twee veelvoorkomende operaties zijn het bijwerken van de ‘wen’, een goedaardige vergroeiing op het hoofd, en het behandelen van problemen met de zwemblazen. De ‘wen’ kan simpelweg worden bijgeknipt onder anesthesie, maar ik moet wijzen op de ethische problemen. Het is vergelijkbaar met het couperen van staarten en oren bij honden. Daarom sta ik er niet achter en voer ik deze operaties niet uit, mede omdat ik nooit goudvissen als patiënt zie.
Problemen met zwemblazen worden vaak opgelost door aangepaste voeding. Er zijn operaties beschreven waarbij vissen verzwaard worden met steriele steentjes, maar ook hierover heb ik ethische twijfels.”
Met Aquatic Vets heb je duidelijk een niche binnen de veterinaire markt aangeboord. Kun je ons vertellen over de inspiratie achter het opzetten van je eigen bedrijf en wat zijn de unieke diensten of projecten die Aquatic Vets onderscheiden?
“Aquatic Vets Ltd is niet de enige praktijk die zich specialiseert in aquacultuur. Ik ben al ruim 20 jaar onderdeel van deze kleine groep dierenartsen en deskundigen die zich richten op visziekten. Wat Aquatic Vets Ltd uniek maakt, is onze praktische en onafhankelijke service. We passen wetenschappelijk onderbouwde visgeneeskunde toe en opereren wereldwijd. We werken samen met lokale teams om onze specialistische kennis te delen en zo een impact te maken op de gezondheidsstatus van productiedieren.”
En help je naast bedrijven ook de particuliere markt?
“Af en toe behandelen we particuliere patiënten, maar daar richten we ons niet op en we adverteren er ook niet voor. Telemedicine is niet geschikt voor particulieren, omdat het aquarium en andere parameters ook onderzocht moeten worden. Het is een holistische aanpak die meestal huisbezoeken vereist, wat te duur kan zijn voor veel eigenaren. Bij bedrijven is dit anders, omdat hun personeel opgeleid is en de nodige vaardigheden heeft. Je kunt van particulieren bijvoorbeeld niet verwachten dat ze hun vis euthanaseren voor pathologische en biologische monsters.”
In de traditionele dierenkliniek is geen dag hetzelfde, maar ik ben benieuwd hoe een typische dag eruitziet voor een vissenspecialist zoals jij. Wat zijn de meest voorkomende of onverwachte uitdagingen die je tegenkomt?
“Als je denkt dat een traditionele kliniek gevarieerd is, dan is een viskliniek nog gevarieerder. Dit komt vooral doordat ik met veel verschillende soorten werk, die elk een eigen aanpak vereisen. Tussen zalm en forel zit al een groot verschil, en een tilapia is weer heel anders. Daarnaast komen er regelmatig nieuwe uitdagingen en ziektes bij. We halen onze informatie meestal uit wetenschappelijke literatuur in plaats van boeken. De uitdaging ligt in het vinden en toepassen van de juiste informatie voor de soort waar je mee werkt. Er is vaak een mismatch, dus je blijft continu leren.”
Kun je iets meer vertellen over hoe je laboratoriumonderzoek doet bij een vis?
“We maken gebruik van externe labs voor verschillende soorten onderzoek, zoals histologie, PCR, qPCR en bacteriologie. Voor specifieke projecten doen we ook metagenomics. Vooral in de zalm-aquacultuur is er veel vooruitgang. Bloedonderzoek, dat bij zoogdieren veel wordt toegepast, zien we nu ook bij vissen. Dit werd voorheen zelden gedaan vanwege de hoge variatie tussen individuele dieren, maar dankzij ‘big data’ zien we nu toch resultaten verschijnen.”
Welke aanvullende opleiding of training is essentieel voor dierenartsen die zich willen specialiseren in het werken met vissen? Zijn er bepaalde cursussen of certificeringen die je essentieel acht?
“Er is niets noodzakelijk, je diploma maakt je bevoegd. Bekwaamheid is een ander verhaal, want weinig universiteiten bieden uitgebreide lessen over vissen. Met een beetje interesse kom je echter een heel eind. WAVMA biedt een CertAqV-programma aan voor zelfstudie op basisniveau. Stirling University heeft een Master in Aquaculture met een dierenartsen traject. We zien daar elk jaar een aantal mensen op af komen. Daarnaast zijn er sinds kort ook specialisaties. Ik ben zelf Europees specialist en bezig met de Amerikaanse specialisatie, die vorig jaar haar eerste examen hield.”
Welk advies zou je willen geven aan collega-dierenartsen die geïnteresseerd zijn in visdiergeneeskunde?
“Doen! Het is erg gevarieerd werk, er is nooit spoed en het is een leuke groep mensen. Ik sta altijd open voor het coachen van geïnteresseerden.”
